Moesson – Januari 2023
Door Frans de Jonge / fotografie: Amke / coverfoto: Armando Ello
Op Tweede Kerstdag bereikte ons het droevige bericht dat Wouter Muller is overleden. Hij werd 75 jaar. De stem van de tweede generatie, zoals hij werd genoemd, klinkt niet meer. In 2007 schreef Frans de Jonge aan de hand Wouters songteksten dit mooie portetterend interview dat wij als coververhaal afdrukten. Nu Wouter aan zijn laatste reis is begonnen, publiceren we het opnieuw.
Als een slapende vulkaan die plotseling ontwaakt, heeft Wouter Muller de afgelopen jaren zijn weg gevonden binnen de Indische gemeenschap. Maar eigenlijk is het andersom: de Indische gemeenschap heeft hém met open armen ingehaald toen hij over zijn Indische roots begon te zingen. De stem van de tweede generatie wordt hij weleens genoemd. Wouter Muller weet dan ook op rake wijze te verwoorden wat binnen de Indische gemeenschap leeft en soms wordt verzwegen. Maar zijn muziek biedt veel meer dan alleen een uitlaatklep te zijn voor Indo’s. Zijn teksten, composities en vertolkingen overstijgen de thuisbasis, ze bieden zo veel kwaliteit dat hij meer erkenning verdient dan nu het geval is.
Reis naar het moederland
Een reis naar Indonesië was er de oorzaak van dat diep verborgen registers werden opengetrokken. In 1997 bezoekt hij voor het eerst zijn moederland en hem overkomt wat zoveel Indo’s is overkomen, zelfs zij die er niet geboren zijn: hij kwam er thuis.
dit is mijn geboorteland, begin van mijn bestaan
ik laat al mijn tranen stromen – ik kom eraan
(‘Afscheid in Enschede’, Hier & Daar)
Het land voelt als een warme deken. Later blijkt het een broeikas te zijn voor indrukken, maar toch laat hij zich niet meeslepen door emoties. Hij bezwijkt niet voor de verleiding zich te dompelen in een bad met nostalgische gevoelens. Want daar in die gordel van smaragd ervaart hij ook de schoonheid van zijn woonplaats Enschede. Hij is nu hier, maar er bestaat ook een ‘daar’.
want ik mis je oh ik mis je
ook voelt het goed om hier te zijn
maar geen doerian of nanka djeroek of mangistan
doet vergeten dat ik zo naar jou verlang
(‘Waarom is Enschede zo mooi’ Hier & Daar)
De stad Enschede kan heel goed vervangen worden door de naam van een geliefde. Zo intens als hij zijn gevoelens uitdrukt en bezingt, daar moet meer achter zitten. Dat geldt voor wel meer van zijn teksten; het gaat over een stad of streek maar het kan net zo goed over een geliefde gaan. In beide gevallen gaat het over beminnen.
De terugreis naar Enschede is dan ook een vanzelfsprekende gebeurtenis. Ja, het is zo dat Indië het moederland is, dat hij zich er thuis voelt. Maar de werkelijkheid is de woonplaats Enschede, die ook een deel van hem is geworden. De roots liggen in Indië, maar het wortelschieten is doorgegaan in Nederland. Hij komt rijker terug, alleen al door de wetenschap over twee ‘thuizen te beschikken.
ik kom eraan ik kom eraan
daarginds ligt mijn bestaan
ik kom eraan maar hier kwam ik vandaan
(‘Afscheid in Jakarta’, Hier & Daar)
Dan wordt hij gevraagd voor een optreden op een Indisch festival in Hengelo. Hij zegt toe zonder over een repertoire te beschikken. Hij weet wel wat hij niet wil. Dat is het zingen van de overbekende liedjes. Hij vindt dat hij niets toe te voegen heeft aan wat zovele anderen al hebben gedaan. Met gitaar en schrift trekt hij zich terug en begint te schrijven. Het gevoel van Indonesië komt weer terug, de vulkaan begint te rommelen en de liedjes komen er als lavastroom uit.
Wat vervolgens gebeurt blijft Wouter Muller nog steeds verbazen. Zijn liedjes maken onverwacht veel reacties los. De mensen herkennen zich in de liedjes en ervaren een gevoel van erkenning. Vooral dat laatste is van groot belang in deze tijd met zijn gecompliceerde migrantenproblematiek, de voortdurende discussie over integratie en assimilatie. In de jaren vijftig zorgde de grote stroom van migranten uit Nederlands-Indië niet voor problemen, althans niet voor de Nederlandse bevolking. De mensen stelden zich bescheiden op en pasten zich aan, zeker toen al duidelijk werd dat er in Nederland geen plaats was voor hun verhaal. Later drong langzaam door dat het neveneffect van deze stille integratie een ontbreken van erkenning was. Nu was er ineens iemand die hun gedachten en gevoelens wist te verwoorden en te vertolken.
De eerste invloeden
Muziek speelt al op jonge leeftijd een rol. Omdat zijn moeder Nederlands-Hervormd is, komt hij als klein kind al in de kerk. Daar is het elke week nieuwe psalmen en liederen zingen, net als op de christelijke lagere school. Zingen werd een vanzelfsprekendheid. Daar was voor een deel moeten bij, maar het werd niet zo ervaren. Het was een leuke verplichting. Toen de gitaar erbij kwam, werd het nog leuker.
Als kind helpt Wouter een keer mee de zolder van een oom op te ruimen. Daar treft hij in een donker hoekje een vreemd groot ding aan. Het blijkt een gitaar te zijn, nog afkomstig uit Indië. Op zijn twaalfde verjaardag krijgt hij die oude gitaar cadeau van zijn oom ‘en dat voelde als de mooiste dag van mijn leven.’
Met de jongens van de straat werd een bandje gevormd. Het was de tijd van rock-‘n-roll. Vanaf dat moment is de muzikant in Wouter Muller opgestaan.
De muziekstudio
Jaren later speelt Wouter Muller in de folkgroep Jakkes en begint hij enigszins bekend te raken. Ze nemen twee elpees op en komen in de belangstelling te staan van liedjesschrijver Willem Wilmink, die eveneens Enschede als thuisbasis heeft. Als de groep Jakkes wordt ontbonden, speelt Wouter Muller met de groep Quasimodo als vaste begeleidingsband van Willem Wilmink. Ze maken theatershows voor volwassenen. In 1998 treedt Quasimodo als zelfstandige band op, maar dan voor kinderen. In 1999 verschijnt van Quasiomodo de cd Verboden voor kinderen met teksten van Willem Wilmink.
Een jaar later komt Hier & daar uit, de eerste solo-cd van Wouter Muller. Een jaar verschil slechts zit er tussen de verschijningsdata van beide cd’s, maar een wereld van verschil in tekst en muziek. Of eigenlijk een have wereld , de afstand tussen Nederland en Indonesië. Hierna verschijnen er nog Indisch hart in 2002 en drie jaar later Pukul Terus/Ga Dóór!
De liedteksten
De thema’s van zijn teksten beslaan aanvankelijk onderwerpen als identiteit, roots, repatriëring en de oorlog. Dat klinkt zwaar allemaal, maar er is daarnaast genoeg ruimte voor poëzie, luchtigheid en humor. Soms zijn de teksten erg persoonlijk van aard zoals ‘Garuda, Koningsvogel’ en ‘Daddy’ opgedragen aan zijn moeder en zijn vader, ‘Onvoltooid verleden’ over het vastlopen van zijn huwelijk en ‘Een deel van mij’ over de dierbaren in zijn leven. In deze liedjes stelt hij zich kwetsbaar op en klinkt zijn stem breekbaar. Net als bij de Indische liedjes, gaat het ook in deze persoonlijke liedjes om herkenbare situaties en gevoelens. Wouter Muller beschikt over de gave om dit doeltreffend te formuleren. Zijn teksten zijn af en zien er vanzelfsprekend uit. Het schrijven lijkt hem gemakkelijk af te gaan. Niets is minder waar: ‘Muziek maken is één grote sociale activiteit, je speelt samen, je luistert naar elkaar, je let op elkaar, je vangt elkaar op, je geniet met elkaar. Liedteksten schrijven is het tegenovergestelde. Dan ben je alleen. Je denkt alleen, je schrijft alleen, je schrapt alleen, je bent alleen met je gedachten en probeersels, je bent alleen bij elke prop papier die in de prullenbak verdwijnt, je bent ook alleen als je voorzichtig wat probeert met wat flarden tekst op de piano of met gitaar op schoot.’
Pukul Terus
De reis naar Indonesië vertoont een parallel met het opruimen van de zolder van zijn oom. Op de zolder stuitte hij toevallig op die gitaar die het startpunt werd van zijn muzikale carrière; in Indonesië opende hij de verborgen laatjes in zichzelf. In beide gevallen was er geen sprake van een zoektocht naar een concreet doel. Het overkwam hem en het leverde een belangrijke vondst op. De jongste cd Pukul Terus (2005) opent met het lied ‘Zo welkom (Selamat Datang)’, dat toevallig ook over een zoektocht gaat met een onverwacht resultaat.
ik was op zoek maar niet naar jou
ik was op zoek naar iets in mij
ik was op zoek naar Indië in mij
Het klinkt tegenstrijdig, maar die schijnbare tegenstrijdigheid komt telkens terug in de teksten van Wouter Muller:
ik ging alleen terug om weer verder te komen
‘Pukul Terus’
er is een land dat niemand kan verzinnen
maar dat bestaat in zielsverband
‘Mijn moederland’
Op deze cd staan ook teksten die geschreven zijn door anderen. Het gaat om gedichten die door Wouter liefdevol op muziek zijn gezet.
Op ‘De eerste sneeuw’, een gedicht van Emmy Verhoeff, is de instrumentatie van een sprookjesachtige schoonheid. Maar ook in ‘Boven Malang’ naar een gedicht van Klara Smeets, wordt de schildering in de woorden geaccentueerd door de instrumentatie. Er wordt trouwens op alle nummers prachtige muziek gemaakt die hier en daar dieper ingekleurd worden door de slidegitaar van René Merbis, de sopraansaxofoon van Bert Kuipers, de trekharmonica of zijn eigen bluesharp die de geur van kretek oproept. De constante factor op alle cd’s wordt gevormd door het achtergrondkoor dat voor deze gelegenheid bestaat uit Mirjam Smink en Esther Pierweijer. Altijd leuk om te horen, die oehoehoes of het herhalen van een paar woorden of zinnen. Het geeft de liedjes de finishing touch zoals een roti koekoes die pas echt goed gelukt is als de bovenkant is opengebarsten.
Een stapje terug
De cd Pukul Terus/Ga Dóór eindigt met het titelnummer. Hierin legt Wouter Muller min of meer verantwoording af voor zijn reis naar Indonesië. Want die reis heeft hij pas gemaakt na hem lange tijd te hebben uitgesteld. Uitstel dat werd ingegeven door onzekerheid en angst, omdat hij aanvoelde dat de reis iets met hem zou doen, iets (of hem) zou gaan veranderen. ‘Maar uiteindelijk won de gedachte dat ik op die vragen en onzekerheid alleen een antwoord zou krijgen door wél te gaan. Ik heb de angst overwonnen door me over te geven aan mijn onzekerheid.’
soms in je leven
zonder waarschuwing vooraf
slaat je verleden toe
en loop je op de weg
naar je toekomst vast
waar kun je dan naar toe?
…
ga dan terug on weer verder te komen
even terug om niet stil te staan
een stapje terug te doen om niet langer meer te dromen
maar om dóór te gaan
Pukul terus…
Dit verhaal verscheen eerder in Moesson als ‘Wouter Muller bezingt uit- en thuisland’ (maart, 2007).
2